Niemal każdy z nas spotkał się z terminem, jakim jest inteligencja emocjonalna EQ (ang. emotional quotient, EQ; emotional intelligence, EI) . Potocznie mówi się, że inteligencja emocjonalna stanowi zbiór zdolności warunkujących wykorzystanie emocji przy rozwiązywaniu problemów, zwłaszcza w sytuacjach społecznych.
Czym jest inteligencja emocjonalna?
Ostatnio, zainteresowanie inteligencją emocjonalną zyskuje na popularności, ale czy rzeczywiście wiemy czym jest inteligencja emocjonalna i adekwatnie posługujemy się pojęciem inteligencji emocjonalnej? Czy potrafimy odróżnić ją od pokrewnych pojęć, takich jak zdolności interpersonalne czy wiedza emocjonalna?
Inteligencja emocjonalna a inteligencja społeczna
Mimo, że podbudowa teoretyczna inteligencji emocjonalnej pochodzi z końca lat 80-tych, to już Edward Thorndike (znany z badań nad prawem efektu z udziałem kotów) w 1920 r. wspominał o inteligencji społecznej i określił ją jako: zdolność do rozumienia innych ludzi i mądrego postępowania w stosunkach z nimi.
Według Thorndike’a inteligencji społeczna to zdolność rozpoznawania uczuć i nastrojów innych osób, wrażliwość emocjonalna, empatia, emocjonalna ekspresja i kontrola.
Inteligencja emocjonalna a inteligencja personalna
Innym punktem odniesienia w kształtowaniu się inteligencji emocjonalnej, była praca Howarda Gardnera. W latach 80-tych Howard Gardner– psycholog z Harvard School of Education- zaczął w swoich pracach wspominać o inteligencji personalnej, która w jego ocenie stanowiła zdolności człowieka, które warunkują trafność samopoznania i rozumienie innych ludzi. Mało tego, Howard Gardner wprowadził rozróżnienie – inteligencji interpersonalnej oraz intrapersonalnej.
Inteligencja intrapersonalna stanowi możliwość dostępu jednostki do własnego życia uczuciowego, własnych emocji, ich różnicowania, nazywania, ujmowania w formie symbolicznych kodów i kierowania nimi. Natomiast inteligencja interpersonalna to zdolność do zauważania i rozróżniania nastrojów, motywacji i intencji innych ludzi.
Inteligencja emocjonalna – definicja
Jack Mayer i Peter Salovey są uznawani za twórców pojęcia, jakim jest inteligencja emocjonalna.
W 1990 roku Jack Mayer i Peter Salovey zaproponowali definicję inteligencji emocjonalnej, która określa ją jako zdolność człowieka do śledzenia własnych i cudzych uczuć i emocji, różnicowania ich oraz wykorzystywania uzyskiwanych na tej drodze informacji w kierowaniu swoim myśleniem i działaniem.
Przykłady inteligencji emocjonalnej
Jack Mayer i Peter Salovey wyróżnili 4 grupy komponentów inteligencji emocjonalnej, składających się w 4 rodzajów zdolności każdy oraz ogólny czynnik inteligencji emocjonalnej. Są to przykłady inteligencji emocjonalnej przedstawione na bazie komponentów.
Pierwszy z komponentów (przykładów) inteligencji emocjonalnej to zdolności do spostrzegania i wyrażania emocji. Obejmują one takie czynniki, jak:
- Zdolność do rozpoznawania emocji we własnych stanach fizjologicznych, doznaniach i myślach.
- Zdolność rozpoznawania emocji u innych ludzi ( na podstawie wyglądu, tonu głosu, zachowania) i w dziełach sztuki.
- Zdolności do wiernego wyrażania emocji i związanych z nimi potrzeb.
- Zdolność do różnicowania między adekwatnymi i nieadekwatnymi oraz szczerymi i nieszczerymi wyrazami uczuć.
Drugi komponent (przykład) inteligencji emocjonalnej stanowi zdolność do emocjonalnego wspomagania myślenia, na który składają się:
- Zdolność do emocjonalnego kierowania uwagą, ukierunkowywania jej na ważne informacje.
- Zdolność do wywoływania u siebie określonych emocji w celu lepszego zrozumienia przeszłej, aktualnej lub przyszłej sytuacji.
- Zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia, odpowiadających zmieniającym się nastrojom.
- Zdolność do stosowania przy rozwiązywaniu problemów różnych sposobów podejścia, korespondujących z odmiennymi stanami emocjonalnymi.
Trzeci komponent (przykład) inteligencji emocjonalnej to zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalnej. W jego skład wchodzą:
- Zdolność do nazywania emocji i rozumienia relacji między słowami, a oznaczanymi przez nie treściami emocjonalnymi.
- Zdolność do interpretowania znaczenia emocji, ich związku z określonymi relacjami międzyludzkimi (np. związku smutku ze stratą).
- Zdolność do rozumienia złożonych uczuć czy stanów będących kombinacją prostszych emocji (strachu i zdziwienia).
- Zdolność do rozumienia i przewidywania zmian w przebiegu emocji (przechodzenie od złości do wstydu).
Czwarty komponent (przykład) inteligencji emocjonalnej to: zdolność do kontrolowania emocji i regulowania emocji, na który składają się:
- Zdolność do otwierania się na emocje- zarówno przyjemne, jak przykre.
- Zdolność do świadomego angażowania się w emocje lub separowania od nich.
- Zdolność do śledzenia emocji i oceniania ich (pod względem wyrazistości, typowości, adekwatności).
- Zdolność kierowania emocjami własnymi lub cudzymi- łagodzenia emocji negatywnych i wzmacniania pozytywnych.
Opisana wyżej teoria inteligencji emocjonalnej, którą zaproponowali Mayer i Solovay stanowi podbudowę teoretyczną Kwestionariusza Inteligencji Emocjonalnej INTE, który jest jednym z najpopularniejszych testów psychologicznych stosowanych do pomiaru inteligencji emocjonalnej.
Jak rozwijać inteligencję emocjonalną?
Podłożem inteligencji emocjonalnej jest wiedza emocjonalna, która kształtuje się od najwcześniejszych lat życia na podstawie doświadczeń emocjonalnych.
Wiedza o emocjach, która składa na inteligencję emocjonalną dotyczy rozumienia związków między wydarzeniami i stanami, a ekspresją emocjonalną oraz etykiet werbalnych służących określaniu emocji. Z czasem powstaje wiedza o przyczynach emocji, ich konsekwencjach i sposobach regulowania.
Wiedza ta może być bezpośrednio wykorzystywana w myśleniu i działaniu oraz stanowi podstawę do rozwoju innych kompetencji emocjonalnych, w tym regulowania i kontrolowania własnych emocji oraz ich adekwatnego wyrażania, rozpoznawania stanów emocjonalnych innych ludzi.
Czynniki wpływające na poziom inteligencji emocjonalnej
Zdolności stanowiące komponenty Inteligencji emocjonalnej stopniowo kształtują się i doskonalone są od najwcześniejszych lat życia, w miarę postępowania rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dziecka.
Liczne badania pokazują, że inteligencja emocjonalna wzrasta wraz z wiekiem – porównywano wyniki testów Inteligencji emocjonalnej, z wynikiem na korzyść dorosłego.
Rozpatrując rozwój inteligencji emocjonalnej ze względu na płeć, można uznać, iż kobiety uzyskują wyższe wyniki podczas pomiaru inteligencji emocjonalnej. Przejawiają większą wrażliwość na komunikaty pozawerbalne, w tym dotyczące emocji.
Rzadziej u kobiet stwierdza się aleksytymię (brak zdolności do modulacji procesów emocjonalnych przez procesy poznawcze). Trudność w uzyskaniu dostępu do własnych emocji, nieumiejętność ich rozpoznawania, nazywania i wyrażania, co prowadzi do braku empatii i niemożności nawiązania emocjonalnego kontaktu z innymi.
Czynniki rozwijające inteligencję emocjonalną
Nie bez znaczenia pozostają czynniki środowiskowe i wychowawcze – główne czynniki rodzinne, za pośrednictwem których dokonuje się rozwój inteligencji emocjonalnej to:
- Obserwacja i modelowanie wzorców zachowań pojawiających się w rodzinie ,
- bezpośrednie uczenie za pomocą poleceń, nakazów i zakazów w odniesieniu do zachowań emocjonalnych i radzenia sobie z emocjami,
- wzmacnianie lub karanie zachowań wyrażających emocje.
- ekspresywność rodziców, stopień akceptacji i częstotliwość rozmów o emocjach z dzieckiem,
- klimat emocjonalny, kochająca postawa rodziców, zrozumienie i wsparcie, wspieranie w samodzielnym rozwiązywaniu problemów.
To wszystko powoduje, iż dziecko od najmłodszych lat rozwija wiedzę i inteligencję emocjonalną. Co natomiast hamuje rozwój inteligencji emocjonalnej? Przede wszystkim bagatelizowanie problemów dziecka, wyręczenie go w ich rozwiązywaniu, zostawianie go z problemem sam na sam, obarczanie winą, nadopiekuńczość, surowość.
Znaczenie inteligencji emocjonalnej
Inteligencja emocjonalna sprzyja poczuciu więzi z miejscem pracy, ułatwia radzenie sobie ze stresem zawodowym, chroni przed wypaleniem zawodowym. Wpływa na bliskie relacje interpersonalne, skuteczność w pomaganiu innym, zadowolenie z życia i odporność na stres.
Dlatego tak często poziom inteligencji emocjonalnej jest mierzony, podczas testów psychologicznych stosowanych podczas rekrutacji pracowników.
Ponadto, osoby z wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej rzadziej palą i nadużywają alkoholu czy sięgają po narkotyki, mają lepsze zdrowie, lepiej radzą sobie z chorobą.
Badania jednoznacznie pokazują, że inteligencja emocjonalna ujemnie wiąże się z depresją, poczuciem bezsilności i beznadziei, myślami lękowymi i samobójczymi oraz dewiacyjnymi zachowaniami społecznymi.
