Afazja to zaburzenie związane mową. Najczęściej dokonuje się podziału na dwa rodzaje afazji: nierozumienie wypowiedzi – afazja Wernickiego oraz nieumiejętność formułowania wypowiedzi – afazja Broca. Większość rodzajów afazji występuje w wyniku uszkodzenia mózgu czy udarów.
Czym jest afazja? Czym różni się afazja Wernickiego od afazji Brocka? Poznaj dwa główne rodzaje afazji i dowiedz się, jakie są ich objawy i przyczyny.
Czym jest afazja?
Afazja do niedawna była definiowana przez badaczy jako zaburzenie mowy. Jednak w najnowszych pracach poświęconych afazji podkreśla się, że afazja nie jest zespołem zaburzeń poszczególnych funkcji mowy, a zbiorem nieprawidłowości związanych ze sprawnością językową. Jaka jest różnica?
Mowa to narzędzie przekazu, a język to sam przekaz. I to z używaniem języka cierpiący na afazję mają problem. W przypadku afazji Wernickiego, będzie to nieumiejętność zrozumienia języka. Natomiast w przypadku afazji Broca problemy z używaniem języka, czyli tworzeniem wypowiedzi.
Afazja Wernickiego – objawy
Po raz pierwszy afazja czuciowa została opisana przez Carla Wernickiego – badacza, który odkrył w korze mózgowej ośrodek czuciowy mowy (pole 22). Ten rodzaj afazji nazywany jest również afazją czuciową lub afazją sensoryczną.
Afazja Wernickiego charakteryzuje się zaburzeniami w rozumieniu słyszanych wypowiedzi. Chorzy słyszą słowa (mowę), ale nie rozumieją przekazu (treści, języka). Nazywa się to również zaburzeniami słuchu fonematycznego.
W przypadku lżejszych odmian tego zaburzenia występują problemy w rozumieniu całych zdań, czy dłuższych wypowiedzi. W cięższych stanach cierpiący na afazję Wernickiego nie potrafią zrozumieć nawet pojedynczych słów. Oprócz tego objawu pojawiają się pomyłki podczas mowy przez zamienne używanie podobnie brzmiących słów np. kula/pula.
Olivier Sacks – amerykański neurolog i psycholog – w książce Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, opisuje sytuację, która wydarzyła się podczas jego praktyki lekarskiej. Sytuacja dotyczyła reakcji z afazją, na orędzie wygłaszane przez prezydenta, podczas którego chorzy zachodzili się ze śmiechu.
Osoby dotknięte afazją często wytwarzają w sobie mechanizmy przystosowawcze. Nierzadko jest nim rozumienie słów dzięki słyszeniu ich dźwięku, akcentu, melodii zdania. Dlatego słysząc wypowiedź prezydenta (człowieka poważnego i odpowiedzialnego), który gestami pokazuje rzeczy wzniosłe, a słowem szydzi i znieważa, nie mogli powstrzymać się od śmiechu. Dla nich była to groteska.
Osoby, które wytworzą sobie wspomniany mechanizm rozumienia wypowiedzi, niełatwo oszukać. Są one niczym żywy wykrywacz kłamstw. Często dzięki temu funkcjonują w społeczeństwie bez zarzutów, a nawet potrafią częściej unikać oszustów.
Afazja Broca – objawy
Afazja ruchowa została odkryta przez Paula Broca, którego nazwisko nosi również pole 44 i 45 w korze mózgowej – ruchowy ośrodek mowy, ośrodek Broca. Ten rodzaj afazji nazywany jest również afazją ruchową lub afazją motoryczną.
Paul Broca odkrył inny rodzaj afazji, charakteryzujący się niezdolnością do artykułowania słów. Zaburzenia występują we wszystkich formach ekspresji, np.: nazywania na głos, powtarzania usłyszanych słów czy mowy spontanicznej. Chorzy na afazję Broca rozumieją treść, ale mają trudności z wypowiadaniem się.
Cierpiący na afazję Broca, nie organizują wypowiedzi w poprawne zdania, mylą przypadki, tryby, czasy. Często używają krótkich słów, głównie rzeczowników, a czasowniki, czy słowa mniej ważne są pomijane. W afazji motorycznej wyróżniamy podział na poszczególne rodzaje afazji:
- Afazja kondukcyjna: obecne są zaburzenia powtarzania słyszanego tekstu, przy zbliżonej zdolności rozumienia i płynnej, choć niedoskonałej mowie spontanicznej. Mogą towarzyszyć temu zaburzenia nazywania, głośnego czytania czy zapisywania ze słuchu.
- Afazja transkorowa ruchowa: umiejętność powtarzania jest zachowana prawidłowo w kontraście do niefunkcjonującej mowy spontanicznej.
- Afazja nominacyjna: najwyraźniejsze jest zaburzenie w nazywaniu, przy łagodniejszym problemie z mową spontaniczną (o ile nie dotyczy nazwania) czy z powtarzaniem.
Jak odróżnić afazję Wernickiego od afazji Broca?
Dobrym punktem wyjścia w rozpoznaniu rodzaju afazji będzie odpowiedzenie na pytanie, czy dana osoba ma problemy ze zrozumieniem tego co słyszy, czy ze sformułowaniem wypowiedzi.
Jeśli chory nie rozumie usłyszanych słów, ale potrafi sformułować swoją wypowiedź bez większych błędów – afazja Wernickiego.
W sytuacji odwrotnej, czyli osoba rozumie usłyszaną wypowiedź, ale jej wypowiedzi są nieprawidłowe, albo nie potrafi ich sformułować – afazja Broca.
To podstawowe kryterium, jednak wciąż powstają nowe rodzaje afazji i często ze względu na miejsce uszkodzeń w mózgu, mogą się one przenikać, mieszać i trudno jest dać jednoznaczną odpowiedź.
Przyczyny występowania afazji Wernickiego i afazji Broca
Niegasnące są dyskusje na temat przyczyn powstawania afazji. Głównym źródłem są oczywiście uszkodzenia mózgu, udary, guzy. W przypadku afazji Wernickiego mówiło się o uszkodzeniach okolicy pola Wernickiego (tylna część górnego zakrętu skroniowego dominującej półkuli – pole 22).
Obecnie wiadomo już, że zniszczenie mózgu w tym miejscu powoduje jedynie przemijające objawy. Stałą afazję Wernickiego powoduje za to np. uszkodzenie styków płatów skroniowego, ciemieniowego i potylicznego.
Osoby dotknięte afazją Broca, najczęściej mają niesprawną dolną cześć okolicy przedruchowej półkuli dominującej (okolice ośrodka Brocka). Utrwalony zespół objawów występuje w momencie bardziej rozległych uszkodzeń, obejmujących struktury podkorowe, wyspę, bruzdę środkową i przedni fragment płata ciemieniowego.
Dodatkowo afazje niedające się sklasyfikować jako czysto ruchowe lub czuciowe, występują po uszkodzeniach jąder podkorowych mózgu czy prawej półkuli, a także podczas chorób otępiennych.
Czy afazja może się cofnąć?
Afazja częściowo może się cofnąć, jeżeli szybko zostanie rozpoznana i osoba rozpocznie rehabilitację. Mózg można ćwiczyć, dlatego osoby z zaburzeniami związanymi z mową powinny być otoczone stymulującym środowiskiem.
Powtarzanie słów, nazywanie przedmiotów, formułowanie krótkich zdań to dobre ćwiczenia, które mogą powodować tworzenie się nowych połączeń neuronowych w mózgu, a to może zminimalizować objawy afazji.
Samego uszkodzenia mózgu nie da się cofnąć, ale uszkodzone miejsca można do pewnego stopnia odbudować przez rehabilitację. Chorzy mogą tworzyć nowe sposoby porozumiewania się i tak jak pokazał Olivier Sacks, osoby dotknięte afazją mogą być pięknym podkreślaniem koloru prawdy i szczerości w codziennym życiu. Nierzadko dzięki kreatywności, mogą funkcjonować normalnie.
Bibliografia
- Jodzio, K., Nyka, W. M. (2008). Zaburzenia językowe oraz mowy w praktyce ogólnolekarskiej. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, nr 1, 14-22.
- Lewandowska D., Orzeł-Gryglewska J. (red.). (2014). Fizjologia zwierząt i człowieka. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Sacks, O. (1985). Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem. Poznań: Zysk i S-ka.
