Do przeprowadzenia wywiadu diagnostycznego, należy przede wszystkim ustalić cel diagnozy, która ma być oparta na danych uzyskanych z wywiadu. Podczas pierwszego kontaktu z pacjentem, wywiad wygląda dość ogólnie.
Przeprowadzenie wywiadu diagnostycznego polega na opisaniu problemów emocjonalnych pacjenta, identyfikacji trudności życiowych oraz określeniu predyspozycji osoby badanej.
Podczas dalszej diagnozy cel wywiadu może być sformułowany w postaci szczegółowego pytania. Pytanie w wywiadzie może być również hipotezą. Początkowe ustalenie celu wywiadu, zwraca uwagę diagnosty na bardziej konkretne obszary tematyczne.
Diagnostyka wywiadu
Po właściwym przygotowaniu celu dla wywiadu psychologicznego, kolejnym krokiem jest opracowanie kategorii wywiadu. Jest to forma w jakiej opracowana będzie diagnoza.
Diagnosta musi zdecydować się w jakim języku psychologicznym będzie opisywał problemy swojego pacjenta. Wywiad może być przeprowadzony z podłoża np. psychoanalizy, teorii komunikacji, teorii poznawczych itd.
Wybranie języka wywiadu, mówi o tym w jakich obszarach życia pacjenta, będziemy poszukiwać przyczyn problemów. Wybrana teoria powinna zawierać odpowiedzi na postawione pytania w ustalonym celu wywiadu.
Formułowanie pytań i hipotez diagnostycznych
Język wybrany przez diagnostę do przeprowadzenia wywiadu decyduje o formułowanych hipotezach i/lub pytaniach. W zależności od wybranej teorii, diagnosta będzie skupiał się na innych obszarach życia człowieka.
Badający może przeprowadzać wywiad na podstawie psychoanalizy, behawioryzmu, teorii poznawczych itd.
Niezbędne pytania do wywiadu
Pytania i hipotezy diagnostyczne określone w wywiadzie, określają zbiór niezbędnych informacji do ustalenia.
Hipoteza diagnostyczna wyznacza rodzaj informacji, jakie diagnosta musi uzyskać w trakcie wywiadu.
Przede wszystkim diagnosta powinien ustalić najważniejsze pytania diagnostyczne, na które będzie stawiał starał się odpowiedzieć zbierając informacje w trakcie wywiadu.
Diagnosta może śledzić relacje z rodzicami, przeżywane emocje osoby badanej, sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresowych czy zagrożenia interesu własnego.
Podobnie, diagnosta może ustalić w jaki sposób osoba badana odnosi się do swojej sytuacji życiowej i jak chciałaby siebie w niej widzieć.
Planowanie tematyki wywiadu
Jeżeli diagnosta chce uzyskać informacje na temat np. wzbudzania poczucia winy przez rodziców we wczesnym dzieciństwie u osoby badanej. Powinien dążyć do uzyskania szczegółowych informacji z zapamiętanych przez pacjenta wspomnień i zachowań rodziców wobec niego. Dopiero wtedy diagnosta, może przejść do analizy przeżywanych uczuć.
Tak samo wygląda sprawa przy badaniu satysfakcji i zadowolenia z życia. Diagnosta powinien zebrać w wywiadzie informacje o pracy zawodowej, statusie społecznym, środowisku życia i kontaktach przyjacielskich osoby badanej.
Pytania diagnostyczne w wywiadzie
- Po co prowadzę wywiad?
- Jakich kategoriach będę formułował twierdzenia?
- Na jakie pytania lub hipotezy chce znaleźć odpowiedź?
- Co muszę dowiedzieć o człowieku by sformułować odpowiedź?
- O czym rozmawiać, aby taką wiedzę zdobyć?
W praktyce psychologicznej rzadko odwołujemy się do jednej orientacji teoretycznej. Diagnosta powinien polegać również na swojej intuicji.
Wywiad diagnostyczny – przykład
1) Cel diagnozy: wyjaśnić przyczyny trudności osoby X w nawiązywaniu trwałych kontaktów emocjonalnych z osobami płci przeciwnej.
2) Kategorie do opisu przyczyn trudności w nawiązywaniu trwałych relacji emocjonalnych, będziemy poszukiwać w poznawczych koncepcjach osobowości, zakładając, że przyczyny te tkwią w sposobie postrzegania siebie i świata zewnętrznego.
3) Sformułowanie co najmniej jednej hipotezy na temat osobowościowych trudności w nawiązywaniu kontaktów emocjonalnych z ludźmi.
a) W obszarze własnej osoby dominuje przekonanie o niskiej wartości lub niepewność do własnej wartości np. w zakresie atrakcyjności i kompetencji interpersonalnych lub/i
b) świat, relacje z innymi ludźmi postrzegane są jako wrogie, manipulacyjne lub/i
c) kontakt postrzegany jest w kategoriach zagrożenia własnej autonomii i tożsamości lub/i
d) bliski kontakt z osobą płci przeciwnej postrzegany jest jako trudny do pogodzenia ze związkiem emocjonalnym np. z rodzicami.
4) Przy takim kształcie hipotez wywiad powinien dostarczyć informacji na temat sposobu postrzegania siebie, relacji z innymi, a zwłaszcza z osobami płci przeciwnej, sposobu postrzegania relacji damsko-męskiej, relacji międzyludzkich i w ogóle.
5) W tym przypadku należy w wywiadzie diagnostycznym poruszyć następujące tematy:
a) Osoby ze świata społecznego osoby badanej, ich charakterystyka, charakterystyka stosunków między nimi i wzajemnych relacji (związku mężczyzny z kobietami, a także związku matka-ojciec).
b) Przedstawiciele płci przeciwnej w doświadczeniu osoby badanej, charakterystyka relacji, przebieg kontaktów.
c) Poglądy osoby badanej na temat kobiet i mężczyzn oraz typowych relacji.
d) Samo opis i samoocena w zakresie atrakcyjności i kompetencji w kontaktach z płcią przeciwną.
Jak powinien wyglądać wywiad diagnostyczny?
Obszary, na które warto zwrócić uwagę podczas przeprowadzania wywiadu diagnostycznego. Celem poniższych uwag jest zwrócenie uwagi na rolę diagnosty w wywiadzie oraz jego wpływ na przebieg wywiadu diagnostycznego. Sekcja zawiera uwagi odnośnie tego, na co warto zwrócić uwagę aby dobrze przeprowadzić wywiad.
Obiektywizm i Subiektywizm w wywiadzie
Diagnosta może zbadać obiektywy stan rzeczy oraz osobistą perspektywę osoby badanej. Ta forma wywiadu diagnostycznego pozwala ustalić obserwowalne fakty i porównać je ze sposobem widzenia i odczuwania świata i siebie przez osobę badaną.
Zainteresowanie diagnosty sytuacją rodzinną badanego, może pomóc ustalić obiektywne fakty takie jak: ilość członków rodziny, warunki życia itd.
Wywiad diagnostyczny pozwala również uzyskać informacje na temat subiektywnych odczuć i przeżyć osoby badanej np. relacje między członkami rodziny, stosunek do nich itd.
Informacje obiektywne i subiektywne uzyskane w wywiadzie diagnostycznym są komplementarne. Stanowią one przesłankę do wnioskowania psychologicznego oraz dalszej analizy i interpretacji wyników.
Realizm i wyobrażenia w wywiadzie
Wywiad diagnostyczny może dotyczyć zarówno rzeczy realnych jak i wyobrażonych. Diagnosta powinien zainteresować się nie tylko faktycznym stanem rzeczy w życiu osoby badanej, ale również skupić się na wyobrażeniach i pragnieniach osoby badanej.
Podczas przeprowadzania wywiadu z pacjentem na temat np. stanu zdrowia. Warto skupić się nie tylko na faktycznej kondycji fizycznej badanego, ale również na tym jak badany chciałby ją widzieć. W tej sytuacji skupiamy się na wizji realnej i idealnej samego siebie.
Perspektywa własna i odzwierciedlona
Podczas przeprowadzania wywiadu diagnostycznego, psycholog może być zainteresowany subiektywnym odbiorem rzeczywistości przez badanego oraz tym jak jest postrzegany przez inne osoby.
Psycholog dysponując obydwiema perspektywami, dysponuje dużo większą pulą do wnioskowania.
Wielkość i treść rozbieżności pomiędzy perspektywami to istotna przesłanka do wnioskowania psychologicznego. To w jaki sposób badany widzi „odbiór” świata przez innych, stanowi dobry materiał do wykorzystania jako dane projekcyjne.
Fakty a opinie i poglądy w wywiadzie
Jeżeli osoba badana odpowiada w określony sposób na pytanie dotyczące jednostkowego wydarzenia, że np. zareagowałaby depresyjnie. To w kolejnym pytaniu dotyczącym powiązanych, ale ogólnych kwestii, zazwyczaj odpowie podobnie.
W zależności od celu diagnozy i orientacji teoretycznej, diagnosta może być nastawiony na zbieranie informacji o faktach jednostkowych lub na badaniu doświadczeń ogólnych.
Dysponując informacjami na temat jednostkowych zdarzeń i doświadczeń ogólnych, psycholog może prześledzić ich zgodność i wprowadzić dodatkową przesłankę dla orzekania o funkcjonowaniu poznawczym i emocjonalnym człowieka.
Perspektywa teraźniejsza przyszła i przeszła
Zainteresowanie diagnosty w trakcie przeprowadzania wywiadu powinno obejmować wszystkie perspektywy czasowe. Zatem, wywiad psychologiczny powinien obejmować nie tylko fakty i subiektywne doświadczenia, ale również faktograficzną i subiektywną historię życia oraz plany na przyszłość.
Psycholodzy o orientacji dynamicznej starają się wyjaśniać historyczne doświadczenia i ich wpływ na teraźniejszość. Natomiast tym, którym bliskie są koncepcję poznawcze, informacje perspektywiczne są podstawą do budowania prognoz.
Sama koncentracja osoby badanej na wybranej perspektywie czasowej, jest ważną przesłanką dla wnioskowania psychologicznego.
Tematyka wywiadu a osobowość diagnosty
Cechy osobowości diagnosty, mogą mieć znaczący wpływ na efekty przeprowadzanego wywiadu. Jednym z takich czynników jest lęk diagnosty podczas, gdy poddaje się wpływom społecznego tabu jak seks czy agresja wobec bliskich.
Tego typu tematy mogą wzbudzać niepokój, który jest współodczuwany przez osobę badaną.
Innym czynnikiem wpływającym na jakość przeprowadzonego wywiadu są indywidualne uprzedzenia diagnosty i niechęć do wybranych tematów. Może to wpływać na głębokość eksploracji lub nadmierną koncentrację na sprawach poruszających diagnostę.
Wpływ czynników osobowościowych na wywiad jest zazwyczaj słabo uświadamiany przez badaczy. Im bardziej diagnosta jest uwikłany we własne problemy emocjonalne, tym bardziej będzie zagłębiał się lub unikał wybranych tematów.
